Referat opracowany przez nauczyciela bibliotekarza: Elżbietę Kwapińską
Rolę literatury dziecięcej i młodzieżowej przez dziesiątki lat postrzegano bardzo instrumentalnie, głównie w aspekcie wychowania w grzeczności i posłuszeństwie. Do lat dwudziestych XX wieku literatura dla dzieci miała przede wszystkim wychowywać i uczyć, a wartości artystyczne czy rozrywkowe były na drugim planie. Dopiero pod koniec lat dwudziestych, po burzliwych dyskusjach ustalono, że treść i forma konstrukcyjna, a także język muszą składać się na dzieło o bezwzględnej wartości artystycznej. Od tej chwili literatura dla dzieci i młodzieży miała rozbudzać zainteresowania czytelnicze, zaspokajać ciekawość, udzielać odpowiedzi na ważne pytania, przekazywać wartości moralne, dostarczać wielu wzruszeń oraz ukształtować smak estetyczny. Stosunkowo niedawno zwrócono uwagę na inne jej walory – wykorzystanie dla terapii.
Literaturę możemy wykorzystać w terapii w celu przekazania wiedzy, wzbogacenia doświadczenia, ukazania innych wzorów myślenia, odczuwania, działania. Określony sposób myślenia wyzwala określone emocje, a konsekwencją tego jest zachowanie. Jeśli oczekujemy porażki, nasz lęk wzrasta, co zwiększa możliwość niepowodzenia, bo pojawia się tendencja do unikania, wycofywania się, zamykania. Nastawienie optymistyczne przeciwnie, mobilizuje do działania, ma też korzystny wpływ na zdrowie. Literatura umożliwia poznanie i zasymilowanie doświadczeń jej bohaterów.
Dzieci wychowujące się w rodzinach dysfunkcyjnych mogą budować swe doświadczenia osobiste nie tylko poprzez życie we własnej rodzinie, ale także poprzez czytanie o innej, książkowej, np. rodzinie Borejków (bohaterowie książek Małgorzaty Musierowicz). To pozwala doświadczać dzieciom i młodzieży innych emocji, wzbogaca ich wiedzę, kompensuje niedostatki. Literatura daje niezwykłą możliwość poznania innych ludzi, przeżywania niezwykłych zdarzeń, a tym samym wzbogacania indywidualnych doświadczeń. Literatura daje także wzory osobowe. Dzieciom i młodzieży wzory są niezbędne. Dzięki nim uczą się, jakie cele wybierać i jak je realizować. Wybiera te , które są zgodne z jego potrzebami, wymogami aktualnej sytuacji.
Książka służy terapii także w innym aspekcie, a mianowicie może dawać wsparcie poprzez akceptację. Dzieje się tak, szczególnie wówczas, gdy dziecko jest w takiej samej sytuacji jak bohater. Szczęśliwe zakończenie buduje nadzieję i wiarę w sukces.
Książka i jej bohaterowie mogą kompensować, czyli zastępczo zaspokajać ważne potrzeby. Dając chwilowe ukojenie, uspokajają, budzą nadzieję na spełnienie potrzeb, oczekiwań. Literatura kompensacyjna to taka, która doraźnie pozwala znosić cierpienie, łagodzi je.
Książka może relaksować, gdy zawiera elementy humorystyczne. Wpływa wtedy korzystnie na emocje, a tym samym obniża lęk.
Lecznicze działanie książki polega także na tym, że może ona odwrażliwiać i powodować, że niektóre lęki ulegną wygaszeniu.
Biorąc pod uwagę pozytywne aspekty literatury powstała biblioterapia, która rozumiana jest jako metoda psychoterapeutyczna, która ma zadanie wzmocnić i wzbogacić zasoby pacjenta, by lepiej potrafił radzić sobie z trudnościami. Zdefiniowanie biblioterapii w aspekcie budowania zasobów wskazuje na jej rolę w rozwoju osobistym , co przyczynia się do lepszego radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, wypracowywania efektywnych, zadaniowych, sposobów radzenia sobie. Zasoby osobiste to wiedza , umiejętności, także pozytywne doświadczenia, wszystko to, co składa się na osobowość, a co pomaga skutecznie radzić sobie z przeciwnościami.
Pedagogiczny aspekt biblioterapii koncentruje się wokół roli książki „jako metody leczenia opartego o proces edukacyjny, który ma pomóc w radzeniu sobie z trudną sytuacją”. Biblioterapię stosuje się w przypadku współuzależnienia , niedostosowania społecznego, takich zaburzeń rozwojowych jak dysleksja czy dysgrafia, zaburzeń nerwicowych czy psychotycznych. Literatura pomaga zrozumieć własną sytuację, umotywować do działania i dokonania zmian, także – uwierzyć w siebie.
Podsumowując:
Biblioterapia traktowana jest jako „działanie terapeutyczne oparte o stosowanie materiałów czytelniczych rozumianych jako środek wspierający proces terapeutyczny w medycynie. Jest rodzajem psychicznego wsparcia, pomocy w rozwiązywaniu osobistych problemów, rodzajem oparcia w procesie osiągania bezpieczeństwa, może być środkiem do realizacji potrzeb”. Inne stanowisko prezentuje E. Tomasik, która uważa, że „biblioterapia jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książek lub materiałów nie drukowanych (obrazów, filmów itp.) prowadzącym do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych”.
Bibliografia:
1. M. Molicka. Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Media Rodzina. Poznań 2002
2. I. Borecka. Z motylem w tle. O baśni w biblioterapii i terapii pedagogicznej. Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Wałbrzychu. Wałbrzych 2004